(रंगचित्र - शिरीष क्षीरसागर )
नमस्कार
गणपती बाप्पा!
सगळ्यांचा लाडका. गणेशचतुर्थीला ती मंगलमूर्ती घरी आणून यथासांग पूजा करून रोज
मनोभावे पूजा,आरती करायची. ‘आरती तुम्हाला पाठ आहे का हो?’ असं विचारलं तर नक्की
तुम्ही मला वेड्यात काढाल. ‘म्हणजे काय? लहानपणापासून हजारो वेळा म्हटली आहे, अगदी
तोंडपाठ आहे.’ आता पुढचा प्रश्न- ‘आरतीचे नेमके शब्द आणि त्यांचा नेमका अर्थ
माहिती आहे का हो ?’ आता मात्र हो म्हणण्याआधी जरा घुटमळलात का?हरकत नाही. बघू या
नक्की शब्द आणि त्यांचा नेमका अर्थ –
सुखकर्ता
दु:खहर्ता वार्ता विघ्नाची
नुरवी पुरवी
प्रेम कृपा जयाची.
सुखकर्ता
म्हणजे सुख देणारा, किंवा चांगलं करणारा, दु:खहर्ता म्हणजे दुःख हरणारा हे तर झालंच,
पण वार्ता विघ्नाची म्हणजे काय? आणि नुरवी,पुरवी प्रेम चा काय अर्थ? तर चालीच्या
दृष्टीने जरी ‘नुरवी पुरवी प्रेम’ पासून दुसरी ओळ सुरू झाली असं वाटलं तरी अर्थाच्या
दृष्टीने पहिली ओळ ‘वार्ता विघ्नाची नुरवी’ इथे संपते. म्हणजे गणपती विघ्नाची
वार्ता-चाहूल सुद्धा उरू देत नाही, मग प्रत्यक्ष विघ्न तर दूरच. मग ‘पुरवी प्रेम
कृपा जयाची’ याचा अर्थ सोपाच आहे.
सर्वांगी
सुंदर उटी शेंदुराची
कंठी झळके माळ
मुक्ताफळांची
जयदेव जयदेव
जय मंगलमूर्ती
दर्शनमात्रे
मनःकामना पुरती ||धृ||
याचा अर्थ सरळ
आहे. मुक्ताफळ म्हणजे मोती. त्या मंगलमूर्तीच्या केवळ दर्शनानेच सर्व मनोरथ पूर्ण
होतात.
रत्नखचित फरा तुज
गौरीकुमरा
चंदनाची उटी
कुंकुमकेशरा
हिरेजडित मुकुट
शोभतो बरा
रुणझुणती
नूपुरे चरणी घागरिया
जयदेव जयदेव ||१||
निराकार निर्गुण
परब्रह्माच्या सगुण साकार रूपाची ही स्तुती आहे, म्हणून हे सगळे त्या मूर्तीचे
सोहळे आहेत. त्या गौरीच्या म्हणजे पार्वतीच्या पुत्राच्या मूर्तीला रत्नांनी मढवलेला
फरा म्हणजे मुकुटाचा तुरा किंवा भाळावरचं पदक आहे. चंदन,कुंकुम, केशर अशा शांतवणाऱ्या,
सुगंधी द्रव्यांची उटी म्हणजे लेप आहे. हिरेजडित मुकुट आहे. आणि पायात रुणझुण
करणारे छोटे घुंगरू आहेत.
लंबोदर
पीतांबर फणिवरबंधना ( फळीवर वंदना नाही!)
सरळ सोंड
वक्रतुंड त्रिनयना
दास रामाचा
वाट पाहे सदना ( सजणा नाही)
संकटी पावावे (
संकष्टी नाही) निर्वाणी रक्षावे सुरवरवंदना
जयदेव—||२||
मोठं पोट
असलेला, पिवळं वस्त्र नेसलेला, (पिवळं पीतांबर ही द्विरुक्ती. पीत – पिवळे, अंबर –
वस्त्र), ज्याच्या पोटाभोवती ‘फणिवरबंध’ म्हणजे नागाचा बंध आहे, ( ‘फणिवरवंदना’ असाही
पाठभेद आहे. फणिवर - सर्वश्रेष्ठ नाग म्हणजे शेषनाग देखील ज्याला वंदन करतो असा),
सरळ सोंड असलेला, वक्रतुंड म्हणजे वाकडं तोंड नव्हे, तर गोल चेहरा असलेला, दोन
चर्मचक्षु आणि कपाळावरचा तिसरा ज्ञानचक्षु असे तीन डोळे असलेला – त्रिनयन असा गणपती,
माझ्या सदना- म्हणजे घरी येईल याची रामाचा दास वाट पाहत आहे. ही आरती रामदास
स्वामींनी रचली आहे आणि ते त्या सुरवरवंदनाला – म्हणजे देवांचेही देव- श्रेष्ठ देव
सुद्धा ज्याला वंदन करतात अशा गजाननाला विनंती करत आहेत की माझ्या संकटकाळी तू मला
पाव, म्हणजे धावून ये. आणि निर्वाणी, म्हणजे माझ्या मृत्युसमयी तू माझं रक्षण कर.
याचा अर्थ फार खोल आहे. म्हणजे त्या शेवटच्या घडीला माझ्या मनात कोणतीही खळबळ,
अस्थिरता असू नये, मी अगदी शांत असावं.
तर असे हे शब्द आणि असा त्याचा अर्थ. यापुढे आरती म्हणताना अर्थ समजून-उमजून म्हटली तर अधिक भावपूर्ण होईल. हो ना!
हेच सगळं ऐकायचंही असेल तर हा व्हिडिओ नक्की बघा
मंजिरी धामणकर
